Prva privođenja i nezakonita zatočenja u zgradu SJB počela su 27. maja 1992. godine. Odmah po zatvaranju počela su ispitivanja i psihofizičke torture. Glavna pitanja zatočenima postavljana su o “zelenim beretkama,” o tome ko je vršio obuku, nabavljao oružje i slično. Ova ispitivanja praćena su stalnim fizičkim torturama.
Zatočenicima su tom prilikom nanošene teške tjelesne povrede. Policajci su za udaranje najčešće koristili policijske, drvene i metalne palice. Zatočenike su udarali po čitavom tijelu, glavi, leđima, nogama, pri čemu su mnogi imali i prelome kostiju.
Fizičke torture vršene su rukama, nogama i raznim predmetima po svim dijelovima tijela što je prouzrokovalo različite povrede koje su za posljedicu imale veliku patnju i bol. Uz udaranje zatočenicima su prijetili, vršili su zastrašivanja, govorili su da će noževima zatočenicima odsjeći uši, izvaditi oči i slično.
Pored policajaca koji su vršili psihofizičke torture nad zatočenim, često su i pripadnici vojnih jedinica dolazili kako bi se iživljavali nad zatočenima.
Policija SJB Ključ je imala značajnu ulogu u nezakonitim lišavanjima slobode Bošnjaka i Hrvata općine Ključ. Većinu aktivnosti oko nezakonitog lišavanja slobode, zatvaranja u privremene i tranzitne logore vršili su pripadnici SJB Ključ. Iz izvještaja SJB Ključ može se vidjeti da je tokom 1992-1993. godine, najveći broj Bošnjaka, koje su srpske policijske i vojne snage smatrale vojno sposobnim, privođen i zatvaran u logore.
Kontinuirano od maja do septembra vršena su masovna ubijanja Bošnjaka u Ključu. Tako su 8. augusta 1992. u zaseoku Botonjići u jednoj kući mučili i spalili 11 Bošnjaka. Istovremeno su pljačkani i rušeni vjerski objekti u Ključu, gdje je srušeno 5 džamija i katolička crkva.
Istovremeno je vršena pljačka imovine, paljenje kuća, zastrašivanje, privođenja i fizička maltretiranja. Srpske policijske i vojne jedinice u Sanici, Krasuljama, Ramićima, Hripavcima i Prhovu vršile su pretres i nezakonito hapšenje, odvođenje muškaraca i njihovo zatvaranje u zatočeničkim objekatima u zgradama osnovnih škola u Sanici i Pudinom Hanu, u zgradu (bivše) željezničke stanice u Sanici, u prostorije Stanice javne bezbjednosti, tvornici mašina i gradskom stadionu u Ključu.
Posebno monstruozan jeste genocid počinjen u selu Biljani, gdje je ubijeno stotine civila, među kojima su i djeca od nekoliko mjeseci, a koja su kasnije pronađena u prirodnoj jami Lanište, ubistvo od oko 130 ljudi u selu Velagići od čega najveći dio ubijen u lokalnoj školi, te ubistvo 36 civila u selu Prhovo od čega je bilo 50% žena.
U Sanici je 31. maja 1992. preko dvije stotine muškaraca zatočeno i odvedeno na Sitnicu, gdje su u zgradi Osnovne škole držani pet dana bez vode i hrane, nakon čega su odvedeni u logor Manjača.
Od posljedica teških fizičkih tortura dio zatočenika je bio u vrlo teškom zdravstvenom stanju, što je kasnije u logoru Manjača rezultiralo smrću.
Etničko čiščenje Bošnjaka Ključa
Masovna ubijanja Bošnjaka izvršena su i u selu Prhovu 1. juna 1992, kada su srpske snage pred trgovinom izvele sedam muškaraca i ubili ih naočigled mještana. Nakon odvajanja muškaraca poveli su ih prema naselju Peći i na tom putu ubili 15 lica, a ostale muškarce zatočili u logor u zgradi Osnovne škole “Nikola Mačkić“.
Fiskulturna sala Osnovne škole „Nikola Mačkić“ koja je bila i logor
Istog dana u Prhovu je pred jednom kućom ubijeno 38 Bošnjaka Prhova, od čega 17 žena. Za nekoliko sati u tom naselju je ubijeno preko 50 Bošnjaka. Privođenja, hapšenja i zatočavanja nastavljena su istog dana i u naselju Velagići, odnosno u zaseocima Vojići, Nezići, Hasići i Hadžići, gdje su privedene zatvarali u školi u Velagićima. Iste noći pred školom je izvršeno masovno strijeljanje i tom prilikom ubijeno oko 130 civila. Ubijeni su bačeni u masovnu grobnicu Lanište II. Ubijanje je nastavljeno i 26. juna 1992. u naseljima Krasulje i Ramići, gdje je ubijen 21 Bošnjak, a oko 90 ih je zatočeno i odvezeno u logor Manjača.
Napad na Biljane
Genocid u Biljanima počinjen je nad 258 bošnjačkih civila a počinili su ga pripadnici srpske vojske i policije 1992. godine. Najveći broj ubijen je 10. jula 1992. godine.
Pripadnici 17. lpbr. Ključ i policije već u maju 1992. godine počeli su sa malteriranjem, zastrašivanjem i ubijanjem na području Biljana. Pucajući od strane pješadijskog naoružanja, najčešće noću, stvarali su strah i neizvjesnost kod bošnjačkog stanovništva. Naoružani Srbi dojučerašnje komšije svakodnevno su verbalnim vrijeđanjem nastojali izazvati reakcije kod Bošnjaka.
Nakon ulaska u selo pripadnici 17. lpbr. Ključ su u zaseoku Brkići naredili da civilno stanovništvo napusti kuće, a potom su odvojili žene i djecu od muškaraca.
Na području Biljana 10. jula 1992. godine zarobljen je i popisan 201 civil bošnjačke nacionalnosti. Civili koje su pripadnici 17. lpbr. Ključ nezakonito lišili slobode popisani su na dva različita spiska. Na jednom spisku popisano je 125 civila a na drugom 76. Prema spisku koji je sačinila policija srpske SJB Ključ među zatočenim licima bilo je maloljetnih i osoba starijih od 65 godina. Zatočena su 4 maloljetna lica i 14 osoba starijih od 65 godina.
Iz spiska zatočenih lica u osnovnoj školi u Biljanima vidljivo je da nije bilo kriterija niti klasifikacija zatočenih osoba. 10. jula 1992. godine pripadnici 17. lpbr. Ključ i policije ušli su zaseoke Brkiće i Balagića brdo i naredili da muškarci-bošnjački civili, izađu iz kuća, zatim da krenu na livadu Jezerine.
Nakon dolaska na predviđenu lokaciju stariji od 18 godina i mlađi od 60 godina, (ovom prilikom nasilno je istjerano i okupljeno 54 civila) s rukama na leđima, u koloni po dvojica sprovedeni su u dvorište osnovne škole u Biljanima.
U pratnji ove grupe civila Bošnjaka bilo je oko 30 srpskih vojnika. Istovremeno iz ostalih zaseoka počinje nasilno istjeravanje iz kuća, grupisanje i njihovo sprovođenje u dvorište škole u Biljanima. Osim u zgradu škole Bošnjaci su zatvarani i u zgradu Doma kulture.
Škola u Biljanima gdje su zatvarani i ubijani Bošnjaci
Zatvaranje u zgradi škole u Biljanima vršeno je u dvije učionice. Prema izjavama svjedoka, u učionice je zatvoreno blizu 200 muškaraca koji su dovedeni iz više zaseoka. Nakon dovođenja u školu izvršen je popis zatočenih lica. Unutar škole su počela maltretiranja, čuli su se rafali, jauci, zapomaganja. Omer Dervišević je prozvan prvi, a potom i Smail Avdić.
Preživjeli svjedoci ovih dešavanja vidjeli su ubijanja u neposrednoj blizini škole, iza kuća i štala. Jedno od mjesta gdje su zatočeni ubijeni bilo je iza kuće Šemse Džaferagića. Zarobljenici su ubijeni i u blizini kuće Avdić Zuhre
Nakon dugotrajnog maltretiranja srpski zločinci su pred školu dovezli više autobusa. Srpski vojnici su napravili špalir kroz koji su morali proći uhapšeni Bošnjaci koje su Srbi udarali čime su stigli.
10. jula 1992. godine srpski agresor je počinio genocid u Biljanima kod Ključa.
Grupa muškaraca koja je autobusima odvezena iz Biljana, dovedena je na lokalitet Lanište, gdje su ubijeni. Dokaz o ubistvima na ovom lokalitetu su tragovi (ostaci puščanih zrna) na okolnom drveću uz jamu u koju su nakon toga bačeni.
Do sada su na lokalitetima masovnih grobnica Lanište I, Crvena zemlja I i II, te grobnici Biljani ekshumirani posmrtni ostaci Bošnjaka iz Donjih Biljana, Brkića, Osmanovića, Domazeta, Džaferagića, Čehića, Mešana i Jabukovaca, Botonjića. Samo 10. jula 1992. godine ubijeno je preko 200 Bošnjaka, a ukupan broj ubijenih Bošnjaka sela Biljani je 258.
Posmrtni ostaci 188 ubijenih civila pronađeni su u rejonu Laništa u jami Lanište, dubokoj više od 20 metara. Najmlađa žrtva bila je Amila Džaferagić, četveromjesečna djevojčica koja je iz jame Lanište ekshumirana zajedno s majkom. Uz Amilu tokom ekshumacije pronađena je dječija duda (varalica). Prilikom obdukcije posmrtnih ostataka utvrđeno je da je Amila ubijena pucanjem u glavu.
Zapisnik o utvrđivanju identiteta Amile Džaferagić
